معرفی بی کربنات آمونیوم و کاربردهای آن:
بی کربنات آمونیوم یک ترکیب غیرآلی با فرمول NH4HCO3 است که از ترکیب دی اکسید کربن و آمونیوم تولید می شود. بی کربنات آمونیوم کریستالهای بی رنگ با بوی کم آمونیاک است که به آسانی به دی اکسید کربن، آب و آمونیاک قابل تجزیه است. بی کربنات آمونیوم (آمونیوم هیدروژن کربنات، آمونیوم کربنات اسید، مونو آمونیوم کربنات، نمک اسید کربنات مونو آمونیوم) ترکیبی با جرم مولکولی 79/06 گرم بر مول می باشد، در دمای اتاق به صورت پودر سفید و کریستالی با بوی بسیار کم آمونیاک است. این نمک در آب محلول بوده و محلولی نسبتاً قلیایی تشکیل می دهد. با توجه به این که حلالیت آمونیوم بی کربنات در آب گرماگیر است، لذا با افزایش دما حلالیت آن در آب افزایش یافته و باعث کاهش دمای آب می شود. آمونیوم بی کربنات در الکل ها و استون نامحلول می باشد. این نمک در محدوده دمایی بین 36 تا 60 درجه سانتی گراد به آمونیاک و آب و دی اکسید کربن تجزیه می شود.
بی کربنات آمونیوم به دو صورت صنعتی (Chemical grade) و خوراکی (Food grade) وجود دارد. آمونیوم بی کربنات باعث ایجاد سوزش در پوست، چشم و سیستم تنفسی می گردد. بی کربنات آمونیوم در بشکه های فولادی یا کیسه هایی با لایه داخلی پلی اتیلن بسته بندی می شود و می بایست در دمای پایین تر از 15 درجه سانتی گراد نگهداری شود.
روش های تولید آمونیوم بی کربنات
آمونیوم بی کربنات در یک فرآیند آبی به صورت پیوسته (Continouse) و یا ناپیوسته (Batch) تولید می شود.در یک روش، پس از شارژ محلول آمونیاک به دورن رآکتور، گاز کربن دی اکسید را به درون رآکتور تزریق می نمایند. کنترل این واکنش نسبتاً آسان بوده و مهمترین مرحله در آن، مرحله کریستالیزاسیون می باشد. واکنش تشکیل آمونیوم بی کربنات (NH4HCO3) یک واکنش گرمازا است.
با توجه به این که واکنش بین گاز دی اکسید کربن و محلول آمونیاک گرماده می باشد، لذا برای تولید کریستال هایی با اندازه مناسب (به منظور جداسازی راحت تر) باید گرمای حاصل از واکنش خارج شود و در طول زمان انجام این واکنش دما تحت کنترل قرار داشته باشد. در پایان پس از تکمیل شدن واکنش و تشکیل کریستال ها، محتویات رآکتور تخلیه شده و کریستال ها به کمک سانتریفوژ آبگیری می شوند. در صورت نیاز کریستال های آمونیوم بی کربنات در خشک کن، خشک می شوند.
روش دیگر تهیه آمونیوم بی کربنات، استفاده از آمونیوم کربنات است. به طوری که ابتدا آمونیوم کربنات صنعتی را درون رآکتور حاوی آب 50 درجه سانتی گراد شارژ نموده و سپس به درون محلول حاصل گاز دی اکسید کربن تزریق می شود. در ادامه با کنترل دما (کاهش دما) کریستال های آمونیوم بی کربنات پدیدار شده و در نهایت محتویات رآکتور تخلیه شده و کریستال ها به کمک سانتریفوژ آبگیری می شوند.
کاربردهای بی کربنات آمونیوم
از آنجایی که آمونیوم بی کربنات دارای دو گرید خوراکی و صنعتی است، در اغلب موارد به منظور افزایش کیفیت محصول نهایی به عنوان ماده افزودنی، در صنایع مختلف به کار می رود.
1- عامل تخمیر در تولید نان، بیسکوئیت و شیرینی
تخمیر دارای مزایای زیر می باشد:
– میکروارگانیسم های تولید شده در حین فرآیند تخمیر دارای خواص متابولیک نیز می باشند و تولید کننده چند نوع از ویتامین های گروه B می باشند.– در حین عمل تخمیر، اسید و الکل تولید می شود که باعث توقف رشد و نابودی میکروارگانیسم های پاتوژن گردیده و لذا بهداشت خمیر و نان را تقویت می نماید.– در حین عمل تخمیر، مواد معطری تولید می شود که موجب ایجاد طعم و عطر مطبوع در نان می گردد.– کاهش pH به دلیل تولید شدن اسید و ایجاد حالت کلوئیدی گلوتن موجب ماندگاری بیشتری در نان می گردد.
2- در ترکیب مواد اطفاء حریق3- در تهیه نمک های آمونیوم4- در تولید مواد دارویی5- به عنوان کود و تقویت کننده خاک
کاربرد آن به عنوان کود قابل رقابت با سایر ترکیبات آمونیوم دار نمی باشد. در گذشته به عنوان کود نیتروژن دار ارزان قیمت در چین استفاده می شد، اما به دلیل کیفیت نسبتاً پایین و ناپایداری بی کربنات آمونیوم، با اوره جایگزین شده است.
6- به عنوان پاک کننده رسوباتاز این ترکیب به عنوان پاک کننده و از بین برنده رسوبات لوله های مبدل های حرارتی و بویلرها استفاده می شود، به طوری که آمونیوم بی کربنات با رسوبات کلسیم واکنش داده و آن را در خود حل می نماید. در صورتی که لایه رسوب های ایجاد شده نازک باشد استفاده از بی کربنات آمونیوم به تنهایی کفایت می کند، در غیر این صورت استفاده از مخلوط آمونیوم بی کربنات و هیدروکلریک اسید رقیق (HCl) نتیجه مطلوبی خواهد داشت.
7- در تولید لاستیک های اسفنجی (Sponge Rubber)
8- در صنایع سرامیک سازی9- در تهیه کودهای گیاهی (Compost)10- در صنایع پلاستیک و کائوچو11- در دباغی چرم12- در سنتز برخی کاتالیست ها
همان طور که عنوان شد آمونیوم بی کربنات کاربردهای گسترده ای دارد و در برخی موارد از این کاربردها قابل جایگزینی با مواد دیگر می باشد. از جمله این موارد به جایگزینی بی کربنات آمونیوم به عنوان کود و تقویت کننده خاک با اوره اشاره نمود، زیرا خواص اوره در مقایسه با آمونیوم بی کربنات مطلوب تر می باشد. همچنین به جای استفاده از این ماده در صنایع غذایی جهت تخمیر، می توان از سدیم بی کربنات (جوش شیرین) استفاده نمود.
مرجع مواد شیمیایی ایران